Norval Morrisseau: Picasso của Bắc phương và những di sản nghệ thuật bất tử

Norval Morrisseau: Một tên tuổi huyền thoại, được ví như "Picasso của Bắc phương" ở châu Âu, và "Copper Thunderbird" (Chim Ưng Đồng) trong cộng đồng Anishinaabe. Những tác phẩm của ông đã vượt qua giới hạn thời gian, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các nghệ sĩ bản địa đương đại Canada. Có thể nói, ông chính là người khai sinh ra một dòng chảy nghệ thuật mới, đặt nền móng vững chắc cho nghệ thuật đương đại bản địa.

Người kể chuyện

Sinh năm 1931 tại Ontario, Canada, Norval Morrisseau đã dành cả cuộc đời để lắng nghe và kể lại những câu chuyện của dân tộc mình. Từ nhỏ, ông đã thể hiện một tài năng thiên bẩm về hội họa và niềm đam mê sâu sắc với văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, cuộc sống của ông đã bị ảnh hưởng sâu sắc bởi chính sách đồng hóa của chính phủ, buộc ông phải rời xa gia đình và cộng đồng. Dù vậy, ông vẫn kiên trì giữ gìn và phát triển nghệ thuật của mình, trở thành một trong những nghệ sĩ bản địa nổi tiếng nhất Canada.

Norval Morrisseau, Artist and Shaman between Two Worlds, 1980, Bảo tàng Quốc gia Canada, Ottawa, Canada.

Các tác phẩm của ông như một cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Chúng mang đậm dấu ấn của nghệ thuật hang động từ hàng chục nghìn năm trước, nhưng đồng thời cũng rất hiện đại, có thể dễ dàng tìm thấy chỗ đứng trong các phòng trưng bày nghệ thuật đương đại. Đường nét đậm, mạnh mẽ kết hợp với màu sắc tươi sáng đã tạo nên một sức sống mãnh liệt cho các tác phẩm, khiến người xem như có thể cảm nhận được hình ảnh những con vật linh thiêng đang nhảy múa trên tranh.

Một nghệ sĩ chuyên nghiệp

Sau nhiều năm vừa làm việc đủ thứ nghề vừa tranh thủ vẽ tranh, Morrisseau cuối cùng cũng quyết định theo đuổi nghệ thuật một cách nghiêm túc vào khoảng năm 1958. Nhờ sự động viên và hỗ trợ của một cặp vợ chồng yêu thích tác phẩm của mình, ông được trang bị đầy đủ vật liệu vẽ và bắt đầu tự gọi mình là một "nghệ sĩ chuyên nghiệp". Tuy nhiên, phải mất một thời gian khá lâu trước khi tài năng của ông được công chúng thật sự thừa nhận.

Tác phẩm của Morrisseau hoàn thành trong tù: Norval Morrisseau, Transmigration of the Human Soul into Another Existence, 1972–73, Bảo tàng Quốc gia Canada, Ottawa, Canada.

Morrisseau là một nghệ sĩ tài năng, không ngừng sáng tạo và học hỏi. Ông đã kết hợp những ảnh hưởng từ cả nghệ thuật hiện đại và truyền thống để tạo nên một phong cách độc đáo. Tuy nhiên, con đường nghệ thuật của ông không hề bằng phẳng. Các trưởng lão trong bộ tộc không chấp nhận việc ông sử dụng những câu chuyện truyền thống để sáng tác. Cộng đồng nghệ thuật đương đại cũng không mấy thiện cảm với những tác phẩm mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa của ông. Họ thường gắn cho ông cái mác "nguyên thủy", một cách đánh giá có phần khinh thường đối với những nghệ sĩ không thuộc nền văn minh phương Tây.

Norval Morrisseau, Shaman With Spirit Self, 1995, Bảo tàng Quốc gia Canada, Ottawa, Canada.

Cả Picasso và Morrisseau đều chịu ảnh hưởng của nghệ thuật nguyên thủy nhưng thực chất con đường nghệ thuật của Morrisseau gặp nhiều trắc trở hơn. Ông không chỉ phải đối mặt với sự định kiến của giới phê bình, mà còn phải vật lộn với những vấn đề cá nhân. Nghiện rượu và cuộc sống lang thang đã khiến hình ảnh của ông bị tổn hại nghiêm trọng. Dù vậy, ông vẫn kiên trì sáng tác và tạo ra những tác phẩm độc đáo, mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa.

Hướng đi mới cho nghệ thuật bản địa

Morrisseau đã tạo ra một hướng đi mới cho nghệ thuật bản địa. Ông đã thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Các tác phẩm của ông không chỉ mang đậm dấu ấn văn hóa Ojibwe mà còn thể hiện một góc nhìn mới, một phong cách độc đáo.

Cảnh quay phim của Norval Morrisseau đang vẽ cùng con gái từ bộ phim tài liệu của Hội đồng Phim Quốc gia The Paradox of Norval Morrisseau, 1974.

Việc đổi tên và sử dụng chữ Ojibwe là một cách để ông kết nối với cội nguồn, nhưng đồng thời cũng là một cách để ông khẳng định mình là một nghệ sĩ đương đại. Các tác phẩm của Morrisseau đã vượt qua ranh giới của một nền văn hóa nhỏ bé, để trở thành một phần của di sản nghệ thuật thế giới.

Vào đầu những năm 1960, Morrisseau đã nuôi dưỡng ước mơ được giới thiệu tác phẩm của mình đến công chúng. Và cuộc đời ông đã thay đổi hoàn toàn khi gặp nhà sưu tập tranh Jack Pollock. Triển lãm đầu tiên tại Toronto đã đưa tên tuổi của Norval Morrisseau đến gần hơn với công chúng. Tất cả các tác phẩm của ông đều được bán hết, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử nghệ thuật Canada khi một nghệ sĩ bản địa lần đầu tiên trưng bày tác phẩm của mình tại một phòng trưng bày nghệ thuật đương đại.

Norval Morrisseau, Self-Portrait, 2005, Bảo tàng Quốc gia Canada, Ottawa, Canada.

Sự nổi tiếng của Morrisseau đi đôi với những tranh cãi về phong cách nghệ thuật độc đáo của ông. Khi các tác phẩm của ông được giới thiệu ra thế giới, nhiều người đã đặt câu hỏi về tính hiện đại và sự sáng tạo của chúng. Tuy nhiên, chính sự khác biệt này đã tạo nên sức hấp dẫn riêng cho nghệ thuật của Morrisseau.

Việc so sánh Morrisseau với những tên tuổi lớn như Picasso đã giúp công chúng nhận ra giá trị thực sự của tác phẩm của ông. Triển lãm ở miền nam nước Pháp năm 1969 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, đưa Morrisseau trở thành một trong những nghệ sĩ bản địa nổi tiếng nhất thế giới.

Mishomis

"Mishomis" - nghĩa là ông nội trong tiếng Ojibwe - một danh hiệu mà nhiều người đã đặt cho Norval Morrisseau. Sau những thành công ban đầu, Norval Morrisseau tiếp tục cống hiến cho nghệ thuật và khẳng định vị thế của mình trong làng mỹ thuật Canada. Sự ảnh hưởng của ông lan tỏa rộng rãi, truyền cảm hứng cho nhiều nghệ sĩ trẻ. Vào những năm 1980, một cột mốc quan trọng đã được thiết lập khi các bảo tàng nghệ thuật hiện đại bắt đầu sưu tập tác phẩm của ông, mở ra một chương mới cho nghệ thuật bản địa. Triển lãm "Norval Morrisseau và sự trỗi dậy của những người tạo hình ảnh" năm 1984 đã khẳng định vai trò tiên phong của ông trong việc đưa nghệ thuật bản địa lên một tầm cao mới.

Norval Morrisseau trước bức tranh của ông Androgyny, 1983, tại lễ khai mạc triển lãm solo Norval Morrisseau—Shaman Artist tại Bảo tàng Quốc gia Canada, Ottawa, 2006.

Cho đến khi sức khỏe giảm sút, Morrisseau vẫn tiếp tục sáng tạo cho đến những năm cuối đời. Tuy nhiên, các tác phẩm của ông dần trở nên ít được công chúng biết đến. Năm 2006, triển lãm hồi cứu tại Bảo tàng Quốc gia Canada đã khôi phục lại vị thế của ông trong lịch sử nghệ thuật Canada. Sự ra đi của Morrisseau vào năm 2007 là một mất mát lớn cho làng mỹ thuật, nhưng di sản của ông vẫn trường tồn với tư cách "ông tổ" của nghệ thuật đương đại bản địa.

Bài: Linh Phan - Theo Daily Art Magazine